U posljednje dvije decenije, međunarodne razvoje organizacije, posebno Svjetska banka ali i agencije Ujedinjenih nacija (UN), stavile su važan akcenat na jačanje društvene odgovornosti kao neophodnog preduslova političkog i socio-ekonomskog razvoja. Ovaj termin (social accountability ili public accountability) podrazumijeva procese kroz koje građani i civilno društvo kreiraju demokratski pritisak na nosioce javnih funkcija zahtijevajući transparentnost, otvorenost i odgovornost rada javnih institucija i općenito njihovo djelovanje u skladu sa javnim interesom. Procesi jačanja društvene odgovornosti mogu se odnositi na sve nivoe vlasti (lokalne, regionalne ili nacionalne javne politike) kao i na sve sektore (pravosuđe, obrazovanje, zdravstvo, ekonomski razvoj, itd.). Alati ili pristupi jačanju društvene odgovornosti su raznovrsni, i podrazumijevaju sve oblike građanskog angažmana koje imaju za cilj da pozivaju predstavnike vlasti na odgovoran rad. Međutim, višegodišnja praksa i primjena različitih alata društvene odgovornosti u raznovrsnim društvenim kontekstima pokazala je da određeni alati predstavljaju samo preduslov jačanja društvene odgovornosti dok drugi alati doprinose direktnom porastu društvene odgovornosti. Time se alati često klasificiraju u nekoliko kategorija, počevši s alatima koji otvaraju pristup javnim informacija (access to information), potom alati koji uključuju građane u procese donošenja odluka i kreiranja javnih politika (citizen participation) i alati koji direktno jačaju društvenu odgovornost.
Procesi jačanja društvene odgovornosti se ne kreiraju da bi zamijenili postojeće oblike vertikalne (izbori, podjela vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu) ili horizontalne (javno budžetiranje, revizorski nadzor, javno izvještavanje, itd.) odgovornosti koji su obično uspostavljeni u demokratskim društvima, nego da bi ih podržali i otvorili prema javnosti. Naime, i pored svih ovih mehanizama reprezentativne demokratije, vrlo česta je zloupotreba javnih sredstava i funkcija u svrhu ličnih i stranačkih interesa ne samo u nerazvijenim zemljama, nego i u razvijenim demokratskim društvima. Štoviše, dinamično i jako civilno društvo je najbolji pokazatelj nivoa demokratije svake države.
Društvena odgovornost nije koncept koje su razvile međunarodne razvojne organizacije, već pojam koji je vezan za termin direktne demokratije koji se spominje još u staroj Grčkoj. Direktna demokratija je oblik vlasti u kojem građani direktno učestvuju u procesima donošenja odluka, kroz referendume, građanske inicijative, plebiscite i sl. Švicarska je primjer zemlje koja ima uveliko razvijene oblike i praksu direktne demokratije u svom političkom sistemu. Politički sistem bivše Jugoslavije je također sadržavao oblike direktne demokratije koji su koncipirani kroz samoupravne organizacije u gotovo svim oblastima društvenog djelovanja (poljoprivrede, industrije, obrazovanja, lokalne uprave, itd).
Publikacije na temu društvene odgovornostii:
Bosnia and Herzegovina Design Report 2019-2021, Open Government Partnership, Nov 2020.
Position Paper on Territorial Governance in the Western Balkans. The Western Balkans Network on Territorial Governance (TG-WeB). Tirana, Sept 2018. Co-authored.
Linking Horizontal and Social Accountability in Urban Services Delivery: Citizen Engagement and the Monitoring and Evaluation Mechanisms in Public Enterprises and Institutes in the City of Tuzla, The World Bank.Tuzla, Jun 2018
The EU Consistency Imperative: Addressing Nationalistic and Xenophobic Sentiments in the Western Balkans Related to the Refugee Crisis and Migration. In ‘Mind the Gap: Improving the Policy Impact of OSF Alumni Network in the Western Balkans.' The Open Society Foundation Serbia. Belgrade, Jun 2017. Co-authored with Dafina Bucaj and Natasha Stamenkovikj.
Social Sustainability & Citizen Engagement: Tuzla City Synthesis Report. Urban Partnership Program II. The World Bank/The City of Tuzla/The Association for Research and Social Innovation ADT. Tuzla, Jan 2017.
Humanitarian responses by local actors: Lessons learned from managing the transit of migrants and refugees through Croatia. International Institute for Environment and Development (IIED). Boston/Zagreb, Aug 2016. Co-authored with Maren Larson and Maja Horvat.
Judicial corruption in Bosnia and Herzegovina. in Human Rights and the Judiciary: Monitoring Report on Implementation of the UN Universal Periodic Review (UPR) Recommendations on the respect of human rights in B&H (2013-2014). Justice Network in B&H. Sarajevo, Apr 2014. and editor of the whole publication.
Bosnia and Herzegovina in the Triple A for citizens: access to information, legal advice and active help. European Citizen Action Service (ECAS). Brussels, Sept 2013.
Social Sustainability Assessment Report of the City of Sarajevo. The World Bank/Institute for International Urban Development (I2UD)/Co-PLAN Institute for Habitat Development. Boston/Sarajevo, Mar 2013.
Ka participativnoj lokalnoj samoupravi: Analiza primjene Sporazuma između općinskog vijeća/skupštine opštine, općinskog/opštinskog načelnika i nevladinih organizacija u Bosni Hercegovini. Centar za promociju civilnog društva/USAID. Sarajevo, Sept 2011.
Independence of Judiciary. Reforming the Judiciary for better protection of human rights in B&H in Human Rights and the Judiciary: Monitoring Report on Implementation of the UN Universal Periodic Review (UPR) Recommendations on state of human rights in B&H (2011-2012). Justice Network in B&H/USAID. Sarajevo, Jun 2012.
Independence of Judiciary. Reforming the Judiciary for better protection of human rights in B&H in Human Rights and the Judiciary: Monitoring Report on Implementation of the UN Universal Periodic Review (UPR) Recommendations on state of human rights in B&H (2010-2011). Justice Network in B&H/USAID. Sarajevo, Jun 2011.
Social Accountability of the Judiciary in Bosnia and Herzegovina. Soros Open Society Fund. Sarajevo, May 2011.
Enhancing the Rule of Law: Role for Civil Society Organizations in Bosnia and Herzegovina (policy brief). Soros Open Society Fund. Sarajevo, May 2011.
Uloga organizacija civilnog društva u praćenju provedbe Strategije za reformu sektora pravde u Bosni i Hercegovini. Asocijacija za demokratske inicijative. Sarajevo, 2010.
Rad je svaki oblik aktivnosti koja uključuje mentalni ili fizički napor učinjen radi postizanja određenih rezultata ili u neku svrhu. Rad koji sadrži vrijednost za druge se obično prodaje na tržištu pod određenim uslovima. Tržište na kojem se odvija proces prodaje rada je tržište rada (labor market), a sam proces prodaje se definiše kao komodifikacija. Uslovi komodifikacije rada zavise od brojnih faktora ali prije svega od markoekonomskih i socijalnih politika koje regulišu tržišta rada, koje određuju institucionalne mehanizme funkcionisanja svih tržiša ali i istovremeno i prava koje radnici mogu da ostvare. Ključni mehanizam u tom pogledu jeste zakon o radu zajedno sa drugim zakonima koji regulišu radne odnose ili indirektno utiču na njih, kao što su zakoni o socijalnim, penzionim i zdravstvenim pravima, ali pravno-institucionalni okvir u oblasti fiskalne politike, obrazovanja, mobilnosti (kako fizičke tako i digitalne) i sl. Međunarodna organizacija rada definiše četiri osnovna prava u oblasti rada: 1) Sloboda udruživanja i pravo na kolektivno pregovaranje, 2) Eliminacija svih oblika prisilnog rada, 3) Eliminacija dječjeg rada, i 4) Zabrana diskriminacije na poslu. Većina zemalja ratificirale su niz konvencija kojima garantuju zaštitu ovih prava na svojim teritorijama. Dodatno, nacionalni zakoni o radu definišu set radničkih prava a to su najčešće: pravo na potpisivanje ugovora o radu na neodređeni i određeni period, pravo na kolektivno organizovanje, dužina radnog vremena, naknade za rad i prekovremeni rad, dužina dnevnog, sedmičnog i godišnjeg odmora, prava na bolovanje i porodiljsko odsustvo, uslove otkazivanja ugovora, itd. Ova prava se dalje specificiraju u kolektivnim ugovorima u radu koje pregovaraju sindikati sa udruženjima poslodavaca i vladom za određene sektore, a potom u individualnim ugovorima o radu koje potpisuju radnici obično na osnovnu poslovnika o radu koje bi poslodavci trebali usvojiti.
Publikacije na temu radničkih prava:
Demir, E. (2019). Lavoro globale: come le strutture digitale stanno globalizzando il lavoro [Global Labor: How Digital Structures are Globalizing Work.] Book chapter in Ecosistemi digitali: trasformazioni sociali e rivoluzione tecnologica [Digital Ecosystems: Social Tranformations and Technological Revolution]. Milano, Milano, Fondazione Giangiacomo Feltrinelli.
Diskriminacija u oblasti Bosni i Hercegovini. Asocijacija za demokratske inicijative/USAID/Fond otvoreno društvo. Sarajevo, Okt 2015.
Black n’ white world of commerce and service workers in B&H: Life histories of workers in their struggles for social rights. Trade Union of Commerce and Services of Bosnia and Herzegovina. Sarajevo, Apr 2012.
At what price? Court costs, access to justice and legal aid in Bosnia and Herzegovina. in Human Rights and the Judiciary: Monitoring Report on Implementation of the UN Universal Periodic Review (UPR) Recommendations on the respect of human rights in B&H (2012-2013). Justice Network in B&H. Sarajevo, Jun 2014. and editor of the whole publication
Judicial Protection of Labor Rights. Access to Justice in Bosnia and Herzegovina. Justice Network in B&H. Sarajevo, 2011. and editor of the whole publication
Collective Trade Union Organizing: Precondition for Decent Work in Bosnia and Herzegovina. Trade Union of Commerce of Bosnia and Herzegovina. Sarajevo, Aug 2011.